FreebieFriyay: zo werkt de belichting in je camera en zo doe je het zelf!

Een goede foto maken is meer dan mikken en klikken. Fotografie betekent letterlijk schrijven met licht. Zet dus het licht naar je hand met de basis van de fotografie: belichting. We leggen je hier uit hoe dat werkt en hoe je zelf de touwtjes in handen neemt.

Een foto maken is in veel gevallen niet meer dan je camera in de richting van je onderwerp mikken en drukken op het knopje. In dat geval neemt je camera alle beslissingen voor je: of een schaduw helemaal donker wordt of juist niet, of de lucht compleet wit uitslaat of niet en of het gezicht van je dochtertje goed belicht wordt, of juist dat bosje achter haar. Al die beslissingen hangen af van de belichtingskeuzes die je camera maakt. Die keuzes kun je ook zelf maken, als je weet waar je camera naar kijkt.

Dynamisch bereik: alles wat tussen zwart en wit zit

Tussen absoluut zwart en absoluut wit zit een enorm verschil aan licht. Onze ogen zijn in staat om daartussen dertig niveaus aan licht waar te nemen. In de fotografie wordt zo’n lichtniveau ook wel een stop genoemd. Die dertig stops aan licht noem je dynamisch bereik. Een ratio die je kunt uitdrukken in cijfers: 1.000.000.000 tot 1, van wit naar zwart. Dit bereik kunnen we niet in één blik waarnemen. In een omgeving kunnen onze ogen ongeveer een verschil van veertien stops onderscheiden. Een camera kan slechts vijf tot elf stops vastleggen in een foto.

Klinkt ingewikkeld? Deze illustratie maakt een stuk duidelijker.

Je camera moet dus bepalen welk stukje van dat dynamische bereik legt hij vastlegt. Daarvoor maakt hij een kleurloze keuze.

Eén tint grijs

Neem alle kleuren en tinten in een omgeving voor je en maak daar een gemiddelde van. Het resultaat: grijs. Om precies te zijn 18% grijs. En daar gaat de belichtingsmeter in je camera elke keer naar op zoek: een balans van alles wat invloed op de belichting heeft om zo op een gemiddelde waarde van 18% grijs te komen. Dat werkt in veruit de meeste gevallen prima. Soms ook niet. Denk aan een mooi winterlandschap. Omdat alles wit is, denkt je camera dat de scene overbelicht is en zal hij dus onderbelichten. Resultaat: een grijze foto.

De belichtingsdriehoek

Gelukkig ben je zelf de baas over je camera. Wil je dat elke foto er precies uitkomt zoals jij in je hoofd hebt? Dan moet je aan de slag met de drie ingrediënten die de belichting van je foto bepalen. Samen noemen we die drie factoren de belichtingsdriehoek. De belichtingsdriehoek bestaat uit:

• Diafragma = hoeveel licht de lens doorlaat. Dit wordt uitgedrukt met het f-getal. Hoe hoger dat getal (bijvoorbeeld f/16), hoe minder licht de lens doorlaat. Bij een lager getal (bijvoorbeeld f/2.0) laat de camera meer licht door.
• Sluitertijd = hoe lang de sluiter licht doorlaat. Dit druk je uit in fracties van seconden. Hoe korter de sluiter open is (bijvoorbeeld 1/2000e van een seconde), hoe minder licht de camera opneemt. Hoe langer die tijd is (bijvoorbeeld 1/25e van een seconde), hoe meer licht de camera toelaat.
• ISO = de lichtgevoeligheid van het medium waarop de foto vastgelegd wordt. Vroeger was dit meestal een fotorolletje, nu eigenlijk altijd een digitale sensor. Hoe lager de ISO-waarde is (bijvoorbeeld ISO 100), hoe ongevoeliger de sensor is voor licht. Hoe hoger de ISO-waarde is (bijvoorbeeld ISO 6400), hoe gevoeliger de sensor is voor licht.

Speel met die variabelen om de perfecte belichting voor je scene te bepalen. Midden op een zonnige dag kun je zo uitkomen op bijvoorbeeld f/16 en 1/125e van een seconde bij een ISO van 100. Dat zijn echter niet de enige juiste instellingen voor deze scene: bij f/5.6 en een sluitertijd van 1/4000e van een seconde bij ISO 400 krijg je dezelfde belichting.

Creatief gebruik van je camera

Het diafragma, de sluitertijd en ISO-gevoeligheid zijn dus waarden die je in een wisselende verhouding kunt gebruiken om zo tot de goede belichting te komen. Maar: het aanpassen van elk van die waarden kent een compromis.

• Diafragma: een lager f-getal geeft je meer licht, maar een kleine scherptediepte: een kleiner gebied van je foto is scherp. Een hoger f-getal geeft je minder licht, maar meer scherptediepte.
• Sluitertijd: een tragere sluitertijd geeft je meer licht, maar meer bewegingsonscherpte. Als de sluiter langer open is, legt de camera bewegingen vast als een waas. Een snellere sluitertijd geeft je minder licht, maar legt snelle bewegingen juist helemaal stil.
• ISO: een lagere ISO-waarde geeft je minder licht, maar wel de beste beeldkwaliteit. Een hogere ISO-waarde geeft je veel meer lichtgevoeligheid, maar je krijgt een mindere beeldkwaliteit met veel ruis.

Dat geeft je de ruimte voor jouw creativiteit. Wil je bijvoorbeeld een portret maken en alle aandacht op de ogen van je model richten? Kies een zo groot mogelijk diafragma en stel scherp op de ogen. Je zult zien dat de ogen mooi scherp zijn en de rest op een prettige manier onscherp wordt. Wil je een foto maken je kleine neefje die spettert in een zwembadje? Kies een zo hoog mogelijke sluitertijd en je zult zien dat de waterspetters stil zweven in de lucht. Of wil je ’s avonds de ruigheid van het straatleven laten zien? Laat die ISO-waarde lekker omhoogschieten en schiet foto’s waar de ruis juist voor een stoere look zorgt.

Het enige wat je nodig hebt om keer op keer precies de foto te maken die jij voor ogen hebt, zijn deze drie waarden. En daarvoor maakt het eigenlijk niet uit wat voor camera je hebt. De nieuwste en grootste spiegelreflexcamera van een paar duizend euro of die oude fotocamera van zolder van je opa: allemaal maken ze een foto door diafragma, sluitertijd en ISO-waarde in de goede verhouding te mixen. En hopelijk kun je dat na het lezen van deze korte cursus zelf ook.

Heb je toch nog vragen? Stel ze in de comments. We helpen je graag op weg naar je volgende fantastische foto!